Wydawca treści Wydawca treści

Charakterystyka umocnień

Poszczególne odcinki badanych fortyfikacji różnią się od siebie pod względem zastosowanych rozwiązań. Wynika to z wielu czynników. Uzależnione jest między innymi od ukształtowania terenu. Starano się dobierać takie budowle, które jako możliwie najlepiej dopasowane do topografii chroniły umacniany teren. Ponadto w czasie budowy opracowywano nowe instrukcje wprowadzające nowe typy schronów. Zmieniały się także koncepcje budowy. Wreszcie kolejnym istotnym czynnikiem było znaczenie strategiczne poszczególnych odcinków. W miejscach o dużym znaczeniu stosowano na ogół schrony o wyższej odporności. W jednym przypadku (rejon wsi Łozy) zastosowano podwójną linię schronów i zaporę na rzece w celu zabezpieczenia ważnych przepraw na rzece Wałszy i Pasłęce.

Począwszy od wschodniej granicy Nadleśnictwa (rejon wsi Poborowo), do zachodniego brzegu Jeziora Taftowo znajduje się pierwszy najstarszy fragment umocnień. Większość schronów tego odcinka powstało w pierwszym etapie budowy (1932 rok). Schrony bojowe w tym rejonie wybudowano w dwóch kategoriach odporności; tj D oraz  B1. Przystosowano je głównie do ognia bocznego (flankującego). To znaczy strzelnice umieszczano skośnie do spodziewanego kierunku ataku, co ochroniło przed bezpośrednim trafieniem prze wrogą artylerie. Wadą takiego rozwiązania było duże martwe pole ostrzału wokół schronu, co umożliwiało opanowanie schronu przez atakujących od tyłu lub z góry. Starano się temu zapobiec poprzez wzajemną osłonę sąsiadujących schronów oraz umieszczanie w pobliżu piechoty na stanowiskach polowych. W miejscach o większym znaczeniu strategicznym takich jak przecinające umocnienia ważniejsze drogi, budowano schrony o odporności B1. Strzelnica tych schronów zabezpieczana była płytą pancerną grubości 4 cm. W miejscach o mniejszym znaczeniu strategicznym budowano schrony o odporności D z płytą pancerną grubości 2 cm. Zarówno obiekty o odporności D i B1 posiadały jedną izbę stanowiąca zarówno pomieszczenie bojowe i miejsce przebywania załogi. Schrony miały stropy żelbetowe wylane na blasze falistej w kształcie koła o średnicy 2,9 metra (5/8 obwodu) pełniącą jednocześnie warstwę przeciwodpryskową. Taka konstrukcja skracała czas budowy (tzw. szalunek tracony). Wyposażenie było bardzo skromne. W środku umieszczono szereg napisów eksploatacyjnych i ostrzegawczych ułatwiających obsługę niewyszkolonym żołnierzom. Na zapolu pozycji wybudowano kilka schronów biernych. Część z nich oznaczono na mapie archiwalnej, jako punkty dowodzenia kompanii. Wybudowano tu także kilka schronów obserwacyjnych głównie w rejonie ważniejszych dróg. W 1936 roku linie uzupełniono o pojedyncze obiekty obserwacyjne i dowodzenia. Część schronów tego odcinka zachowała się w bardzo dobrym stanie. Szczególnie warte obejrzenia są kompleksy schronów na południe i wschód od wsi Kaszuny. Atrakcje tego odcinka stanowi również schron obserwacyjny z zachowaną stalowa kopułą typu 44P8.

Jezioro Taftowo leżące w odległości około pięćdziesięciu kilometrów od brzegu Morza Bałtyckiego leży na granicy obszaru, w którym zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego i Porozumienia Paryskiego Niemcy mogli budować fortyfikacje. Dlatego właśnie w tym miejscu zakończono zwartą budowę linii w 1932 roku. Jednakże cztery charakterystyczne schrony pierwszego wzoru o odporności D można znależć też na zachód od jeziora Taftowo. Co według niektórych badaczy sugerowało by że już w 1932 roku, według jeszcze wcześniejszeych planów złamano ograniczenia traktatowe. Schrony te wybudowano w dużym rozproszeniu. Zabezpieczały one jedynie ważniejsze drogi w tym rejonie osłaniając lukę między Jeziorem Taftowo a prawym dopływem Pasłęki rzeką Wałszą. Niemcy w tym okresie stopniowo łamali wszystkie zakazy dotyczące zbrojeń, zwłaszcza po dojściu hitlerowców do władzy w 1933 roku. Podjęto wówczas decyzje, aby przedłużyć w obie strony ciąg fortyfikacji z 1932 roku. W kierunku północno - zachodnim powstała linia od Jeziora Taftowo do Zalewu Wiślanego i w kierunku północnym od rejonu Bartoszyc do Zalewu Kurońskiego. Budowa drugiego etapu fortyfikacji na terenie Nadleśnictwa (od Jeziora Taftowo do Płoskińskiego Młyna) nastąpiła w latach 1933-1934. Prace prowadzono według wydanej nowej instrukcji zawierającej nowe typy schronów „Vorschrift für den Bau ständiger Befestigungsanlagen" z 16 sierpnia 1933 roku. Od tego momentu zaczęto coraz częściej szczególnie w terenie otwartym budować schrony z strzelnicami ustawionymi czołowo do spodziewanego kierunku natarcia. Umożliwiało to rażenie przeciwnika z dużej odległości, tym samym narażało jednak schron na trafienie przez artylerię płaskotorową.

Począwszy od wchodu, wybudowano pierwszy zwarty fragment umocnień zabezpieczający odcinek leśny pomiędzy rzeką Wałszą, a Jeziorem Taftowo. Trzon obrony tego rejonu stanowiły jednoizbowe schrony wylane na blasze falistej o odporności B1 z płytami pancernymi grubości 4 rzadziej 2 centymetrów. Różniły się one od obiektów z 1932 roku nieco masywniejszą konstrukcją. Na dwóch głównych kierunkach strategicznych w rejonie szosy Orneta-Bornity i przy drodze gruntowej Osetnik-Bornity wybudowano schrony o odporności B1 z tak zwaną kazamatą pancerną. Obiekty tego typu posiadały dwie lub trzy izby. Pomieszczenie bojowe w tych schronach osłaniane było od czoła płytą pancerną grubości 10 cm z góry zaś płytą grubości 15 cm. Łączna waga pancerzy wynosiła ponad 15 ton. Wykonanie stropu z płyty stalowej powodowało obniżenie bryły schronu ponad 1 m w porównaniu ze stropem żelbetowym o tej samej odporności. Tym samym schron stanowił mniejszy cel pionowy dla artylerii. Obiekty tego typu budowano rzadko, ze względu na wysoką cenę pancerzy. Stosowano je w terenie otwartym lub miejscach gdzie ukształtowanie terenu nie zapewniało wystarczającej osłony. W późniejszym okresie w 1936 roku wybudowano tu dwa schrony dowodzenia kompanii. Zachowały się one w bardzo dobrym stanie, z oryginalnym kamuflażem (ściany zewnętrzne szalunków wykładano tkaninami, aby zmatowić powierzchnię i nie powodować refleksów świetlnych). Na skraju wsi Bornity wybudowano siedmioizbowy schron dowodzenia batalionu (jeden z dwóch powstałych na terenie Nadleśnictwa). Ten obiekt również zachował się w dobrym stanie. Wewnątrz wciąż czytelne są liczne napisy ostrzegawcze i eksploatacyjne.

Rejon umocniony od północnego brzegu rzeki Wałszy do rejonu zapory na rzece Pasłęce stanowi niezwykle ciekawy kompleks schronów na terenie Nadleśnictwa. Obszar ten miał duże znaczenie strategiczne, ze względu na znajdujące się tu mosty na Wałszy i Pasłęce. Od strony zachodniej podejściu do przepraw sprzyja płaski otwarty teren. Budowniczowie uznali, że jest to niezmiernie ważny obszar dla obrony całej pozycji. Zdecydowano się tutaj wybudować podwójną linię schronów bojowych, wraz z towarzyszącymi im schronami obserwacyjnymi. Dodatkowo na Pasłęce wybudowano zaporę, która tworząc rozległy teren zlewowy miała utrudnić atakującym sforsowanie rzek w rejonie mostów. Zdecydowana większość schronów bojowych posiadała płyty pancerne osłaniające strzelnice grubości 10cm. Obiekty broniące głównych punktów strategicznych takich jak podejścia do mostów i zapory broniły wieloizbowe schrony  o odporności B (o grubości ścian 150 cm, stropów 130). Innym unikatowym obiektem o tej odporności jest schron broniący podejść do nieistniejącej dziś wsi Wołki z trójsektorowym polem ostrzału (uzbrojony w trzy ciężkie karabiny maszynowe). Jest to największy schron wybudowany na terenie Nadleśnictwa. Trzon obrony  stanowiły jednak schrony o odporności B1. Były to jedno lub dwu izbowe schrony ze stropem żelbetowym wylanym na warstwie dwuteowników. W miejscach otwartych, takich jak wysoczyzna brzegu rzeki Pasłęki wybudowano schrony z kazamatami pancernymi. Na omawianym odcinku wybudowano szereg schronów obserwacyjnych. Powstała również wieża obserwacyjna, z towarzyszącym schronem dla obsługi. W rejone tym warte obejrzenia są schrony w poblizu przepraw mostowych jak i zapora na Pasłęce.

Ostatni fragment umocnień na terenie Nadleśnictwa biegnie, od zapory do Płoskińskiego Młyna. W rejonie tym większość schronów bojowych wybudowano w odporności B1 z płytami pancernymi grubości 10 cm i stropami wylanymi na warstwie dwuteowników. W dwóch przypadkach wybudowano schrony z kazamatami pancernymi. Środkowy fragment tego odcinka zdecydowano się umocnić po stronie zachodniej rzeki Pasłęki. Wybudowano tam cztery obiekty, które zachowane są w bardzo dobrym stanie. Do najciekawszych obiektów na tym terenie należy dobrze zachowany, dwusektorowy schron bojowy, a także schron obserwacyjny z kopułą typu 9P7.